Τριαντάφυλλος Καρατράντος
Καθημερινή 16 Ιουλίου 2023
- Ο κ. Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι δρ Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών. Κύριος ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.
Τα πρόσφατα βίαια επεισόδια στη Γαλλία είναι λογικό να προκάλεσαν συζήτηση σχετικά με τις αναλογίες που υπάρχουν με την Ελλάδα και κυρίως με την κατάσταση του Δεκεμβρίου 2008. Οπως σε όλες τις περιπτώσεις υπάρχουν ομοιότητες, αλλά και διαφορές. Ας ξεκινήσουμε από την παρατήρηση πως η Ελλάδα και η Γαλλία είναι οι δύο ευρωπαϊκές χώρες με την πλέον μακρά παράδοση στην κινηματική αντίδραση και βία. Ο αντισυστημισμός, με τις πολλές και διαφορετικές εκδοχές του, είναι μια δυναμική που συναντάμε και στις δύο χώρες και σε σημαντικό βαθμό είναι το κοινό στοιχείο σε μια πλήρως ετερογενή ριζοσπαστικοποίηση, η οποία παρατηρείται με μεγαλύτερη ένταση σε νέους ανθρώπους.
Τα πρόσφατα βίαια επεισόδια ήταν μια μορφή ξεσπάσματος αυτού του αντισυστημισμού. Μια ξεκάθαρη αντίδραση, χωρίς συγκεκριμένο υπόβαθρο, αιτήματα αλλαγής και με μια πλήρως ανομοιογενή σύνθεση. Καταστροφές ως μέσο έκφρασης οργής και ενός τυφλού και άναρθρου αντισυστημισμού. Προφανώς εδώ μπορεί κάποιος να δει αρκετές αναλογίες με τη βία του Δεκεμβρίου 2008. Ξεκινώντας από την αφορμή των επεισοδίων και στις δύο περιπτώσεις, δηλαδή τον φόνο ανηλίκου από αστυνομικά πυρά. Η αντίδραση ήταν ετερογενές ξέσπασμα βίας, ένα κράμα αντισυστημισμού, αντικυβερνητισμού, όπου η αστυνομία προβάλλει ως το φανερό και σκληρό χέρι του κράτους και των ελίτ, τις οποίες οι «εξεγερμένοι» εκλαμβάνουν ως προαιώνιους εχθρούς. Επίσης, είδαμε και στις δύο περιπτώσεις εκτεταμένες καταστροφές σε καταστήματα, δημόσια και ιδιωτικά κτίρια και περιουσίες, ένα ακόμη χαρακτηριστικό της τυφλότητας των επεισοδίων.
Εδώ όμως αρχίζουν και οι αποκλίσεις μεταξύ των δύο χωρών. Ξεκινώντας από τον διαφορετικό τρόπο αντίδρασης της αστυνομίας στην Ελλάδα το 2008 και στη Γαλλία το 2023. Περαιτέρω, η δομή του αντισυστημισμού, οι παράγοντες και οι τάσεις της ριζοσπαστικοποίησης είναι σημαντικά διαφορετικές. Στην Ελλάδα η κυρίαρχη δυναμική είναι πολιτική: σύστημα – αντισύστημα, βία – αντιβία, κεφάλαιο – αναρχία κτλ. Μία ριζοσπαστικοποίηση προς τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος, ακροαριστερά και ακροδεξιά, με κοινές συνισταμένες την οργή, τον διχασμό, τη μισαλλοδοξία και την εξύμνηση της βίας. Η συνθήκη που καθόρισε τον ετερογενή αντισυστημισμό στην Ελλάδα ήταν η περίοδος των μνημονίων και η ευρεία αντιμνημονιακή κοινότητα.
Στη Γαλλία βλέπουμε τη συνθήκη της ταυτοτικής αντίθεσης και αντιπαράθεσης να είναι κυρίαρχη. Οι κλειστές μεταναστευτικές κοινότητες, ορισμένες εκ των οποίων έχουν αποσχιστεί από τη γαλλική κοινωνία, λειτουργούν ως τροφοδότες ριζοσπαστικοποίησης. Προφανώς σε αυτό το σημείο πρέπει να τονιστούν και οι δομικές αιτίες που οδηγούν σημαντική μερίδα ανθρώπων στον κοινωνικό αποκλεισμό, οι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες. Ωστόσο, η αναζήτηση ταυτότητας και ανήκειν είναι αυτή που καθορίζει την πορεία και την εξέλιξη του αντισυστημισμού. Νέοι άνθρωποι που νιώθουν πως δεν ανήκουν πουθενά, αλλά και άλλοι πολίτες που θεωρούν πως το Ισλάμ και οι μουσουλμάνοι συνιστούν απειλή για την εθνική ταυτότητα και την ασφάλειά τους. Πάνω σε αυτή τη συνθήκη δομήθηκε ο ετερογενής αντισυστημισμός στη Γαλλία. Η ακροαριστερά αρνείται την ύπαρξη ισλαμιστικής ριζοσπαστικοποίησης, ενώ η ακροδεξιά χαρακτηρίζει συνολικά το Ισλάμ απειλή και κάθε μουσουλμάνο τρομοκράτη.
Υπάρχει όμως μία ακόμη κοινή συνθήκη η οποία είναι εξαιρετικά σημαντική. Η αστυνομία τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες, λειτουργεί για παρατεταμένο χρονικό διάστημα υπό συνθήκες πόλωσης. Αυτό οδηγεί στη συχνότερη χρήση νόμιμης βίας, κάτι που όμως εντείνει και την πιθανότητα υπερβολικής χρήσης βίας και αυθαιρεσίας. Αυτή η παράμετρος είναι κρίσιμη και πρέπει να βρεθεί ο τρόπος, ώστε και η αστυνομία να κάνει τη δουλειά της και τα περιστατικά αυθαιρεσίας να περιοριστούν, αλλά και σε καμία περίπτωση να μην εργαλειοποιούνται για να υπάρξουν ξεσπάσματα βίας.
Από την κατάσταση στη Γαλλία υπάρχει, τέλος, και ένα μάθημα που μπορεί να προκύψει για χώρες όπως η Ελλάδα. Το ζήτημα της ισλαμιστικής ριζοσπαστικοποίησης και της αποκοπής ολόκληρων κοινοτήτων από την κοινωνία, δεν προκύπτει σε μια στιγμή. Είναι μια μακρόχρονη διαδικασία, που έχει τις ρίζες της σε προβλήματα ενσωμάτωσης και σε πολιτικές που δεν λειτουργούν και εντείνουν την αίσθηση του παραπόνου και της διάκρισης. Η κρίση ταυτότητας νέων μεταναστών δεύτερης και τρίτης γενιάς είναι η συνθήκη που οδήγησε σε ριζοσπαστικοποίηση και αυτή στον βίαιο εξτρεμισμό και την τρομοκρατία που πλήρωσαν ακριβά τα τελευταία χρόνια χώρες όπως η Γαλλία. Πρέπει λοιπόν στην Ελλάδα να υλοποιήσουμε πολιτικές πρόληψης, ώστε να μη φτάσουμε στο σημείο της Γαλλίας. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος να αντιμετωπίσει μια χώρα τη ριζοσπαστικοποίηση είναι μέσω της πρόληψης και της ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής.
Θεσμοί 